Kolumbijska superprodukcja

Czy opowieść o futbolu w Kolumbii można zawrzeć w kilku śmiertelnych strzałach, które otrzymał Andrés Escobar? Czy generacja, która nie zdobyła niczego, może obrosnąć legendą żywą do dziś? Czy tamto pokolenie nie zrodziłoby się, gdyby nie baron narkotykowy Pablo Escobar, a dzisiejsze nie byłoby tak spektakularne i wyrachowane, gdyby nie doświadczenie sprzed lat? Gangi, narkotyki, strzelaniny, kilka fantastycznych meczów i fascynujących gwiazd – kolumbijska piłka jak żadna inna zasługuje na hollywoodzką produkcję.

Zaczęłoby się jak u Hitchcocka - od prawdziwego trzęsienia ziemi. Słyszymy kłótnię o jakiegoś samobójczego gola i wyzwiska, ktoś strzela, ktoś upada i umiera. Nie znamy dokładnego powodu, nie wiemy czy ten, który pociąga za spust, działa na czyjeś zlecenie. Wkrótce dowiadujemy się, że ofiara to Andrés Escobar. Piłkarz, który dopiero co wrócił z nieudanego mundialu. Autor nieszczęsnego samobója.

Robin Hood i Tony Montana w jednym

Akcja przenosi się parę lat wcześniej. Oglądamy Pablo Escobara, jesteśmy świadkami na pierwszy rzut oka romantycznej historii. Buduje on własne imperium, bogaci się, lecz jednocześnie nie odwraca od biednych. Stawia im domy, tworzy młodym chłopakom boiska, funduje szkoły i wspiera szpitale. To jednak tylko pozory. Bo to diabeł w skórze anioła.

Za dnia bohater dla ubogich, Robin Hood, po godzinach staje się Tonym Montaną, to wtedy ukazuje swe prawdziwe oblicze. Jest mistrzem w swoim fachu, bezlitosny i brutalny, wznosi własne królestwo na morderstwach i krwi. Jego szajka zabija ponad pięć tysięcy ludzi, na sumieniu ma sędziów, policjantów, polityków, pretendentów do fotela prezydenckiego i arbitrów piłkarskich. W czasach świetności Escobar wypowiada wojnę rządowi, uchyla ekstradycję do Stanów Zjednoczonych i spędza odsiadkę w kontrolowanym przez siebie więzieniu.

Jego mroczniejsza połowa chowa się zawsze za maską pasjonata, gdy chodzi o futbol. Najpotężniejszy i najbardziej wpływowy gangster w kraju nie szczędzi gotówki na tę dyscyplinę. Szkoli zawodników, finansuje ich transfery i kontrakty, sprowadza zagranicznych trenerów. Jego osobisty klub – Atlético Nacional – jest nie tylko oczkiem w głowie, ale także pralnią brudnych pieniędzy.

Dawno temu w Kolumbii

Pole narracji rozszerza się, konkurencyjne gangi nie śpią. Obserwujemy jak bandy przejmują pełną kontrolę nad pozostałymi drużynami i walczą o wpływy. Wybierają sobie obsadę sędziowską, wywierają presję na graczach i szkoleniowcach, ustawiają mecze. Powiedzenie, że piłka jest czymś ważniejszym niż sprawa życia i śmierci, nabiera tam literalnego znaczenia.

W 1989 roku Atlético Nacional wygrywa Copa Libertadores, lecz urugwajski arbiter, który prowadził finałowy bój, zeznaje, że ludzie Escobara zmusili go do przychylnego sędziowania. W następnym roku umiera. Danie, które zamówił w restauracji, wymieszano z trutką na szczury. Inne istotne spotkanie pomiędzy Nacional a América de Cali sędzia prowadzi na korzyść tych drugich. Escobar zleca odnalezienie Alvaro Ortegi i wykonanie wyroku. Po tym zdarzeniu rozgrywki ligowe wstrzymano na okrągły sezon, niewiele jednak to pomogło.

Z łatwością dostrzegamy więc, jak futbolowa Kolumbia zmienia się i że dawno przestała być normalnym światem. W 1990 roku po pojedynku Independiente Medellín – América de Cali dwóch bandytów pakuje dwadzieścia kul w ciało arbitra. Słyszymy słowa: „To cię nauczy, by nie odwoływać bramek zdobytych przez Medellín”. Potem dwóch bramkarzy zostaje zastrzelonych, ponieważ wpuścili głupie gole. W krainie przesiąkniętej narkotykami, przemocą i morderstwami, jedyną regułą staje się brak reguł.

Gdy w tym przypominającym nieustanną wojnę otoczeniu rośnie im pokolenie zawodników niezwykłych, macki karteli nie tylko ścierają się nawzajem, one sięgają coraz dalej i dalej, oplatają niemal każdą dziedzinę życia Kolumbijczyków. Kiedy reprezentacja zajmuje 4 miejsce w rankingu FIFA i frunie na mistrzostwa, w państwie ginie trzech kandydatów na prezydenta, którzy obiecali rozprawić się z szajkami. Czwartemu udaje się przeżyć tylko dlatego, że nie wsiadł do samolotu chwilę później zestrzelonego. To rok, w którym Kolumbia odpada z Kamerunem, a w katastrofie lotniczej ginie 110 osób.

Chłopcy z ferajny

Widzimy nowe twarze, wątki mnożą się i wiążą ze sobą. Poznajemy bliżej między innymi Carlosa Valderramę, Freddy’ego Rincóna, René Higuitę i Faustino Asprillę. Ale tylko tam nawet piłkarze za uszami mają przestępczy proceder. Higuita nie leci na mundial do USA, bo właśnie odbył siedmiomiesięczny wyrok za rzekomą pomoc w zorganizowaniu porwania. Asprillę podczas gry dla Newcastle United podejrzewa się o handel kokainą.

Symbolem boiskowego geniusza i ryzykanckiego życia staje się Albeiro Usuriaga. W 1988 zawieszony za zażywanie kokainy, swoimi golami daje potem Atlético Nacional puchar Copa Libertadores, a Kolumbii awans na mundial. Napastnik na mistrzostwa ostatecznie nie jedzie, ponieważ nikt nie wie, co się dzieje w jego głowie. Boiskowe wyczyny ustępują miejsca tym spoza murawy. Zostaje zatrzymany za kradzież, a przedtem przez trzy godziny ucieka policji swoim Mercedesem. Swój zuchwały żywot kończy parę lat później, zastrzelony w nocnym lokalu w niewyjaśnionych okolicznościach.

W tym czasie generacja wychowana na boiskach Pablo Escobara i w jego bliskim towarzystwie – gracze odwiedzają jego rezydencję regularnie, na ligowe pojedynki latają jego prywatnym helikopterem – potężnieje z roku na rok, aż osiąga swój szczyt w 1993 roku w wyjazdowym zwycięstwie z Argentyną 5-0. Któryś z Kolumbijczyków wspomina potem, że od tego momentu rozpoczął się ostry zjazd w dół. Napięcie tymczasem stale rośnie, widz oczekuje punktu kulminacyjnego, nie zdaje sobie natomiast sprawy, że już za chwilę dostanie obuchem w głowę.

Niespełnione sny o potędze

Jedno uderzenie serca i następuje szokujący zwrot akcji. Widzimy, jak zdradzony przez swoich pobratymców Pablo Escobar próbuje zbiec, ale dosięga go kula. Umiera „ojciec chrzestny” piłkarzy, a wraz z jego śmiercią nastaje anarchia. Medellín – miasto, gdzie rządził niepodzielnie – wymyka się zupełnie spod kontroli. Walka o królowanie trwa w najlepsze, codziennie słychać strzelaniny i wybuchy, według policyjnych raportów mieszka wtedy tam około czterystu płatnych zabójców, nie należy ufać nikomu, bo każdy może okazać się twoim wrogiem – w takiej rzeczywistości do turnieju swego życia musieli przygotowywać się gracze. Najgorsze miało jednak dopiero nadejść.

Im bliżej mundialu, tym coraz więcej otrzymują pogróżek. Zawodnicy opowiadają o presji nie do zniesienia. Na murawę wybiegają z myślą, że jeśli coś pójdzie nie tak, to mogą zostać zamordowani. Porażka z Rumunią pogarsza jedynie sytuację. Kolumbijczycy do meczu o życie - dosłownie o życie - szykują się sparaliżowani strachem. Brat Luisa Herrery, obrońcy, oficjalnie zginął w wypadku samochodowym. Ktoś się włamał do systemu telewizji hotelowej i w pokojach odtworzył informację, że jeśli w najbliższym spotkaniu zagra Barrabas Gómez, wszyscy zostaną zabici. Gomez nie wystąpił, lecz nie uchroniło to drużyny przed klęską.

Po powrocie do ojczyzny Andrés Escobar, tuż przed śmiercią, pisze na łamach lokalnej gazety „El Tiempo”: „Życie na tym się nie kończy. Musimy iść dalej. Życie nie może tutaj się skończyć”. Śmierć dwóch Escobarów staje się symboliczna, bo oto jeden cykl zakończył się na dobre, a drugi rozpoczął się niespodziewanie. I nikt nie mógł przypuszczać, że kilkanaście lat później będzie on dla Kolumbijczyków tak piękny.

Nowy wspaniały świat?

Show trwa dalej. Kiedy następował zmierzch potęgi Pablo Escobara, na drugim planie rodziło się pokolenie, które z mlekiem swoich matek wypiło nie tylko codzienną walkę o przeżycie w upiornej rzeczywistości, ale przede wszystkim niebywały dryg do futbolu. I w następnych latach rośnie niezauważone, ponieważ całą uwagę ciągle skupiają kartele, narkotyki i zabójstwa.

Widzimy jak piłka kolumbijska tonie w odmętach chaosu. Zaostrza się prawo, a gangi jeden po drugim wycofują się ze sponsorowania klubów. Dotychczasowa niezachwiana symbioza, dająca obu stronom korzyści, zostaje przerwana. Zespoły upadają, a w lidze nie ma już praktycznie ekip z solidnym zapleczem finansowym. Jedne odcinają się od przestępczej przeszłości - słyszymy, jak prezes Millonarios zapowiada oddanie nieuczciwie zdobytych tytułów – inne kontakty z szajkami wciąż podtrzymują.

Ponownie służą za pralnie pieniędzy. Oko kamery uchwyci wszystko, dzięki czemu możemy obserwować, jak Independiente Santa Fe regularnie otrzymuje torby wypchane kasą od ludzi Julio Alberto Lozano. Najbardziej wpływowego ówcześnie barona, który do USA i Europy przemycił 960 ton kokainy.

W tej nowej rzeczywistości w powietrzu nadal wyczuwa się zapach narkotyków i śmierci. W 2006 roku zabito napastnika, reprezentanta Kolumbii, Elsona Becerrę. W tym samym roku zamordowano również trenera Envigado, a w następnym kolejnego z zawodników. Sama reprezentacja schodzi gdzieś na dalszy plan. Nie potrafi awansować na kolejne trzy mundiale. Po drodze wygrywa wprawdzie Copa América, ale zorganizowane u nich w domu, szybko zostaje zapomniane, gdyż groźby rebelianckiego ugrupowania skutecznie odstraszają Argentynę, która na turniej w ogóle nie jedzie, i Brazylię, która wysłała tam swój trzeci garnitur.

Bohaterowie ostatniej akcji

Nieco z boku tego wszystkiego dorastają bohaterowie drugiego planu. Ich losy są ledwo zasygnalizowane. Wiemy, że Carlos Bacca stara się przetrwać, dorabiając jako sprzedawca biletów. Juan Cuadrado walczy z opinią chudzielca niezdolnego do gry. Toczy batalię w osamotnieniu, ponieważ jego ojciec ginie w strzelaninie, kiedy ten ma pięć lat. James Rodríguez robi furorę na młodzieżowym turnieju i rozwija się dalej dzięki osobom związanym niegdyś z Pablo Escobarem. Trafia do Envigado, gdzie szefem jest człowiek skazany wcześniej na 21 miesięcy odsiadki, oskarżany o porwania i organizowanie bojówek.

Wkrótce zawodnicy rozjeżdżają się po świecie i ich życie staje się trochę lżejsze od tego, które mieli ich legendarni poprzednicy. Nawet jeśli pod wodzą Pékermana – początkowo wyszydzanego i zdaniem mediów trenera przecenionego, dzisiaj posiadającego obywatelstwo Kolumbii, który jeżeli stanąłby teraz w wyborach prezydenckich, to mógłby liczyć na ponad 400 tysięcy głosów – z czarnych koni turnieju stali się jednym z głównych pretendentów do tytułu. Nawet jeśli oczekiwania i presja są równie duże, co kiedyś, to nie muszą już wojować ze strachem i demonami czyhającymi tuż za progiem.

Otrzymują magiczny bilet i przenoszą się w świat superprodukcji. Tej kolumbijskiej superprodukcji piłkarskiej, której wciąż brakuje zakończenia. A Hollywood lubi tylko happy endy.